Μωυσή Α. Μπουντουρίδη

1.5 Οι Κύριες Εφαρμογές του Internet

Θα ολοκληρώσουμε αυτή τη σύντομη περιήγηση του κόσμου του Internet με μια περιγραφή των συγκεκριμένων υπηρεσιών του Internet, δηλαδή, των εφαρμογών που μπορεί να εκτελέσει ένας χρήστης, όταν συνδέεται στο Internet (για περισσότερες πληροφορίες δείτε τα βιβλία των Krol και LaQuey). Μια πρώτη εφαρμογή είναι το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (e-mail) που επιτρέπει την ανταλλαγή μυνημάτων (και αρχείων) μεταξύ χρηστών που έχουν πρόσβαση στο Internet (οπότε σε κάθε τέτοιο χρήστη αντιστοιχεί μια ηλεκτρονική διεύθυνση). Αλλά όταν οι ανταλλαγές ηλεκτρονικών μηνυμάτων γίνονται αναφορικά με ειδικά θέματα ενδιαφερόντων και μεταξύ μόνο κάποιων ομάδων χρηστών, τότε σχηματίζονται οι ονομαζόμενες λίστες ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (mailing lists). Ενας πολύ μεγάλος αριθμός από τέτοιες λίστες περιέχονται στις ομάδες νέων του USENET (USENET news-groups) και μια άλλη εφαρμογή του Internet είναι η πρόσβαση των χρηστών σε ορισμένα συστήματα που κρατούν αυτές τις ομάδες νέων. Για τη διακίνηση αρχείων στο Internet ακολουθείται ένα ειδικό πρωτόκολλο, το πρωτόκολλο μεταφοράς αρχείων FTP (File Transfer Protocol). Υπάρχουν μάλιστα ειδικά συστήματα που επιτρέπουν ελεύθερη πρόσβαση στους χρήστες (anonymous FTP) για να πάρουν (ή να τοποθετήσουν) τα αρχεία της αρεσκείας των. Επίσης, με μια σειρά από άλλες εφαρμογές (όπως Archie, Gopher και WAIS) διευκολύνεται σημαντικά η “πλοήγηση” στον “ωκεανό των πληροφοριών” του κόσμου του Internet.

2. Ο ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΙΣΤΟΣ

Mια μεγάλη δραστηριότητα των πληροφοριακών υπηρεσιών που παρέχονται στο Internet αφορά την εφαρμογή του ονομαζόμενου Παγκόσμιου Ιστού (World-Wide Web ή WWW). Στην εφαρμογή αυτή, το πληροφοριακό υλικό είναι δομημένο με τη μορφή των υπερμέσων (hypermedia), περιλαμβάνει, δηλαδή, εκτός από κείμενα (με τη μορφή υπερκειμένου - hypertext), εικόνες, ηχητικά αρχεία, αρχεία κινούμενων εικόνων (video) καθώς και γενικώς οποιοδήποτε είδος πολυμέσων, μαζί με τη δυνατότητα ενεργοποίησης διαφόρων δεσμών (links) που παραπέμπουν σε πληροφοριακό υλικό αυτού του είδους οπουδήποτε κι αν βρίσκεται παγκοσμίως μέσα στο Internet.

Το υπερκείμενο (hypertext) είναι μια μη ακολουθητική μορφή παρουσίασης ενός γραπτού κειμένου. Σε ένα υπερκείμενο, η διαδοχή των τμημάτων του γραπτού δεν υπακούει σε μια σταθερή φυσική σειρά (σαν εκείνη που υπαγορεύεται από την τοποθέτηση των σελίδων ενός εντύπου), αλλά επαφίεται στον χρήστη να ακολουθήσει κάποια σειρά της δικής του επιλογής. Εννοείται πάντως ότι η σειρά αυτή επιλέγεται με στόχο μια πρακτικότερη “ανάγνωση” του κειμένου και προφανώς θα πρέπει να επιτρέπεται από το συγκεκριμένο πληροφορικό σύστημα του υπερκειμένου (με την έννοια ότι θα έχει γίνει ο κατάλληλος προγραμματισμός).

Σύμφωνα με μια καθιερωμένη πλέον ορολογία των υπερκειμένων, ονομάζονται έγγραφα (documents) οι αυτοτελείς ενότητες του υπερκειμένου που επιδεικνύονται στην οθόνη του υπολογιστή. Σε ένα έγγραφο, κάποια τμήματά του (που μπορεί να είναι από μια λέξη ως και όλο το έγγραφο) ονομάζονται κόμβοι (nodes), όταν χρειάζεται τα τμήματα αυτά να συνδέονται με (ή να αναφέρονται ή να παραπέμπουν σε) άλλα τμήματα του υπερκειμένου (δηλαδή, με άλλους κόμβους ή με άλλα έγγραφα). Και ονομάζονται σύνδεσμοι (links) οι συνδέσεις (ή αναφορές ή παραπομπές) μεταξύ των κόμβων ή εγγράφων του υπερκειμένου.

Συγκρίνοντας το γραπτό κείμενο με το υπερκείμενο, μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι, ενώ ο αναγνώστης ενός γραπτού (στην κυριολεξία) διαβάζει το κείμενο, ο αναγνώστης ενός υπερκειμένου κινείται ή, πιο παραστατικά, “πλοηγεί” ή “περιηγείται,” μέσα στο δίκτυο των κόμβων. Παράλληλα, μπορούμε να αναφερόμαστε στα “όργανα πλοήγησης- περιήγησης” ή “όργανα ανάγνωσης” (browsers) για εκείνα τα εργαλεία, με τα οποία διεκπεραιώνεται η “ανάγνωση” ενός υπερκειμένου. Προφανώς, η “ανάγνωση” ενός υπερκειμένου, θεωρούμενη σαν “πλοήγηση” ή “περιήγηση,” τονίζει την ενεργητική στάση του αναγνώστη να κινηθεί στον χώρο της γραφής δια μέσου των κόμβων με ένα σχετικά ελεύθερο τρόπο (φυσικά, στον βαθμό που ο επιλεγόμενος τρόπος κίνησης υποστηρίζεται από τους υπάρχοντες συνδέσμους).

Πέρα από την παραδοσιακή μορφή του υπερκειμένου, που περιλαμβάνει μόνο (ηλεκτρονικό) κείμενο, τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αναπτυχθεί τα πληροφορικά συστήματα που παρουσιάζουν γραφικά και διάφορες άλλες μορφές μέσων. Πράγματι, (σχεδόν) στο σύνολό τους, τα πληροφορικά μέσα (media), δηλαδή, οι τύποι παρουσίασης των πληροφορικών δεδομένων, μπορούν να είναι: κείμενο, ήχος, εικόνα, γραφικά υπολογιστή, κινούμενα σχέδια ή κινούμενες εικόνες.

Στην περίπτωση τώρα, που σε ένα πληροφορικό σύστημα υπάρχουν δεδομένα στη μορφή δυο ή περισσότερων τύπων μέσων, τότε ονομάζονται πολυμέσα (multimedia) τα συστήματα αυτά. Επιπλέον, ονομάζονται υπερμέσα (hypermedia) τα συστήματα του υπερκειμένου που περιλαμβάνουν δεδομένα σε μορφή πολυμέσων, δηλαδή, δεδομένα δυο ή περισσοτέρων τύπων μέσων. Προφανώς λοιπόν, τα υπερμέσα αποτελούν μια γενίκευση του υπερκειμένου με την ενσωμάτωση στο (υπερ)κείμενο των πολυμέσων.

Η ανάπτυξη της τεχνολογίας των δικτύων δημιούργησε νέες δυνατότητες για την διάθεση των συστημάτων υπερμέσων. Η διανομή των υπερμέσων μέσα από τα δίκτυα οδήγησε σε τροποποιήσεις του σχεδιασμού τους, για να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις λειτουργίας από απόσταση, έτσι όπως αυτές καθορίζονται από τα υπάρχοντα τηλεπικοινωνιακά συστήματα, τα λειτουργικά συστήματα υπολογιστών, τα πρωτόκολλα και τις αρχιτεκτονικές των δικτύων υπολογιστών, κλπ. Διαμορφώθηκαν έτσι τα ονομαζόμενα συστήματα κατανεμημένων υπερμέσων (distributed hypermedia), τα συστήματα, δηλαδή, της διανομής των υπερμέσων μέσα στα δίκτυα των υπολογιστών. Λόγω κόστους και χρόνου διανομής, μια τέτοια δικτυακή διανομή σαφώς υπερτερεί έναντι της φυσικής διανομής των υπερμέσων (πχ, σαν CD-ROM). Με άλλα λόγια, στα κατανεμημένα υπερμέσα υλοποιείται η σύγκλιση των επιτευγμάτων πολλών διαφορετικών τεχνολογιών, που αφορούν τα συστήματα πολυμέσων, τα δίκτυα ηλεκτρονικής επικοινωνίας, τα ψηφιακά συστήματα διακίνησης και ανάκτησης πληροφοριών και τις τράπεζες δεδομένων.

Ο Παγκόσμιος Ιστός (ή, απλώς, Ιστός) αποτελεί τη σημαντικότερη και πλέον διαδεδομένη εφαρμογή συστημάτων κατανεμημένων υπερμέσων στο Internet. Ο Ιστός ξεκίνησε το 1989 στο Ευρωπαϊκό Εργαστήρια Σωματιδιακής Φυσικής CERN της Γενεύης στην Ελβετία από την πρωτοβουλία του Tim Bernes-Lee να κατασκευάσει ένα σύστημα υπερκειμένου, που είχε στόχο την εύκολη διανομή της πληροφορίας μεταξύ ομάδων ερευνητών Φυσικής Υψηλής Ενέργειας, που βρίσκονταν σε απομακρυσμένες μεταξύ τους γεωγραφικές θέσεις σε διάφορες χώρες του κόσμου.

Έτσι, αναπτύχθηκε το πρωτόκολλο μεταφοράς υπερκειμένου (HTTP, HypertextText Transfer Protocol) στο Internet, το οποίο βασίσθηκε στο μοντέλο επικοινωνίας εξυπηρετητή-εξυπηρετούμενου (server-client). Μεταξύ των ιστο-εξυπηρετητών (web servers), που συχνά συναντούνται είναι εκείνοι του NCSA, του CERN, της ομάδας Apache, των εταιρειών Netscape και Microsoft και αντιστοιχούν στο σύνολο των πλατφόρμων και των λειτουργικών συστημάτων των υπολογιστών. Παρόμοια και τα εξυπηρετούμενα συστήματα του ιστού (web clients) έχουν αναπτυχθεί για όλες σχεδόν τις πλατφόρμες και τα λειτουργικά συστήματα των υπολογιστών μέσω κάποιων προγραμμάτων πλοήγησης-ανάγνωσης (browsers). Από τους πλέον δημοφιλείς ιστο-αναγνώστες (web browsers) είναι τα εξής προγράμματα: Netscape Navigator (και πρόσφατα, Netscape Communicator), Microsoft Internet Explorer και NCSA Mosaic.

2.3 Οι Διευθύνσεις (URLs) του Παγκόσμιου Ιστού

Από την κατασκευή του ο Ιστός δίνει την δυνατότητα πρόσβασης σε πληροφοριακό υλικό που είναι κατανεμημένο στο Internet μέσω μιας σειράς από διαφορετικά πρωτόκολλα επικοινωνίας. Τα συγκεκριμένα αντικείμενα του κατανεμημένου πληροφοριακού υλικού αναγνωρίζονται μέσα σε ένα σχήμα χρησημοποιούμενων προτύπων, που ονομάζονται “ομοιόμορφες ταυτότητες πόρων” (Uniform Resource Identifiers ή URIs). Το κάθε ένα από αυτά εντοπίζεται στο Internet με μια διεύθυνση της θέσης που βρίσκεται, η οποία ονομάζεται “ομοιόμορφος εντοπιστής πόρων” (Uniform Resource Locator ή URL). Έτσι, ένα συγκεκριμένο αντικείμενο του ιστού (που μπορεί να είναι ένα έγγραφο, μια εικόνα ή κάποια άλλη μορφή πολυμέσων ή και ένας κατάλογος εγγράφων, εικόνων ή πολυμέσων) αντιστοιχεί σε μια διεύθυνση URL, στην οποία είναι κωδικοποιημένες οι εξής κατηγορίες στοιχείων: εφαρμογή (ή πόρος) του Internet, διεύθυνση του Internet, αριθμός θύρας (που μπορεί και να παραλείπεται), θέση και όνομα του αντικειμένου. Η τυπική σύνταξη μιας διεύθυνσης URL για κάποιο αντικείμενο είναι:

• Ο τύπος των χρησιμοποιούμενων πόρων ή εφαρμογών του Internet μπορεί να είναι ένας από τους εξής:

• http (για αρχεία που βρίσκονται σε εξυπηρετητές του Παγκόσμιου Ιστού),
• file (για αρχεία του τοπικού συστήματος),
• ftp (για αρχεία σε εξυπηρετητές ανωνύμου FTP),
• gopher (για αρχεία σε εξυπηρετητές Gopher),
• wais (για αρχεία σε εξυπηρετητές του WAIS),
• news (για ομάδες νέων του Usenet),
• mailto (για μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου) και
• telnet (για συνδέσεις Telnet).

2.5 Η Γλώσσα HTML

Τα ηλεκτρονικά έγγραφα που βρίσκονται στον Παγόσμιο Ιστό είναι γραμμένα (συντεταγμένα) με μια ειδική γλώσσα, που λέγεται Γλώσσα Καταγραφής ΥπερΚειμένου (Hyper Text Markup Language), η οποία συνήθως είναι γνωστή με τα αρχικά στα αγγλικά HΤML. Η γλώσσα αυτή χρησιμοποιείται για τη συγγραφή εγγράφων υπερκειμένου, ανεξάρτητα από την πλατφόρμα του υπολογιστικού συστήματος, έτσι ώστε τα έγγραφα αυτά να μπορούν να διαβασθούν μέσω των προγραμμάτων πλοήγησης- ανάγνωσης (web browsers) στον Ιστό. Η γλώσσα HTML ανήκει σε μια γενικότερη κατηγορία, που ονομάζεται SGML ή Πρότυπη Γενικευμένη Γλώσσα Καταγραφής (Standard Generalized Markup Language). Στην HTML ο τρόπος παρουσίασης και διαμόρφωσης του εγγράφου (κειμένου, εικόνων, πολυμέσων κλπ.) γίνεται με την εισαγωγή καταλλήλων ετικεττών (tags). Κάθε έγγραφο της HTML αποτελείται από δεδομένα (το πραγματικό περιεχόμενο του εγγράφου), έχει δομή (επικεφαλίδες, παράγραφοι κλπ.) και διαμόρφωση (η τελική εμφάνιση του εγγράφου).

Η τυποποιήση της HTML αρχικά έγινε από την ονομαζόμενη Κοινοπραξία του Παγκόσμιου Ιστού (WWW Consortium) στο άρθρο 1866 της Αίτησης για Σχόλια (Request for Comments - RFC) της ομάδας εργασίας IETF (Internet Engineering Task Force). Η τυποποίηση αυτή, που ονομάσθηκε πρώτα “Έκδοση 2 της HTML,” τελευταία έχει τροποποιηθεί με την εισαγωγή κι άλλων προδιαγραφών και είναι τώρα γνωστή σαν “Έκδοση 3.2 της HTML.” Πάντως όλα τα προγράμματα πλοήγησης (browsers) δεν μπορούν να καταλάβουν το σύνολο των τρόπων παρουσίασης της αυτής. Επιπλέον, υπάρχουν χαρακτηριστικά της HTML που είναι ειδικά για το πρόγραμμα πλοήγησης, όπως οι ονομαζόμενες “επεκτάσεις” της HTML του Netscape και του Internet Explorer της Microsoft.

2.6 Οι Μηχανές Αναζήτησης στον Παγκόσμιο Ιστό

Καθώς αυξάνει η ποσότητα των πληροφοριών που συσσωρεύονται στο Internet, η ανάγκη χρησημοποίησης διαφόρων εργαλείων αναζήτησης γίνεται επιτακτική. Ειδικότερα, για την αναζήτηση πληροφοριών στον Παγκόσμιο Ιστό, έχουν αναπτυχθεί διάφορες μηχανές αναζήτησης, η κάθε μια από τις οποίες χρησιμοποιεί διαφορετική μέθοδο για να σχηματίσει την δική της βάση δεδομένων. Στην μια άκρη του φάσματος, υπάρχουν μηχανές αναζήτησης που βασίζονται πλήρως σε συγκεκριμένους εξυπηρετητές (servers), στους οποίους έχουν αποθηκευθεί αρχεία ευρετηρίων (index files) για πληροφορίες στον ιστό. Από την άλλη μεριά, υπάρχουν μηχανές αναζήτησης που χρησιμοποιούν κάποιους αυτόνομους ευφυείς δράστες στον ιστό (όπως ρομπότ, “αράχνες,” “περιδιαβάτες” κλπ.), οι οποίοι συνεχώς διατρέχουν τις λεωφόρους του Παγκοσμίου Ιστού. Τα προγράμματα αυτά δεν απαιτούν καμία κεντρική καθοδήγηση ή οποιαδήποτε άλλη ανθρώπινη συμμετοχή, πέρα από τον αρχικό προγραμματισμό τους ώστε να ακολουθούν τα πρωτόκολλα επικοινωνίας του ιστού.

Μια χαρακτηριστική μηχανή αναζήτησης της πρώτης κατηγορίας είναι το Aliweb (Archie-like indexing for the web). Οι σημαντικότερες μηχανές αναζήτησης είναι της δεύτερης κατηγορίας, όπως για παράδειγμα οι εξής: Alta Vista, Lycos, Excite, Infoseek, WebCrawler, WWWW.

2.7 Ο Τοπικός Ιστός των Intranet

Τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει η ανάπτυξη τοπικών δικτύων που χρησιμοποιούν την τεχνολογία του Internet (ως προς τα πρωτόκολλα επικοινωνίας) και του Παγκόσμιου Ιστού (ως προς την δόμηση των εγγράφων με την HTML). Τέτοια τοπικά δίκτυα ονομάζονται Intranet(s). Συνήθως όταν ένας οργανισμός ή μια επιχείρηση ή μια άλλη μονάδα εργασίας επιθυμεί να έχουν πρόσβαση στο δίκτυό του μόνο τα μέλη του προσωπικού του, καταφεύγει στην δημιουργία ενός Intranet. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ένα Intranet είναι ένα τοπικό δίκτυο που περιορίζεται γεωγραφικά σε μια συγκεκριμένη περιοχή, αλλά μπορεί να επεκτείνεται σε διάφορα μέρη, επιτρέποντας την πρόσβαση μόνο σε συγκεκριμένους χρήστες. Τα πλεονεκτήματα των εφαρμογών του Intranet συμπεριλαμβάνουν την δυνατότητα μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας, αξιοπιστίας και ακρίβειας στις επικοινωνίες και στην διάδοση των πληροφοριών μεταξύ των μελών της μονάδας.