Που βρίσκεται η Αβδέλλα

Χάρτης Νομού Γρεβενών	Χάρτης Περιοχής Αβδέλλας

Το ολιγόστιχο λήμμα των εγκυκλοπαιδειών για την Αβδέλλα, δεν αποδίδει καν «τ' ακρόνυχα» της πάλαι ποτέ ανθούσας βλαχοκωμοπόλεως της Πίνδου:

«Έδρα της ομων. κοινότητος, υποδ. Γρεβενών, έχουσα 12 κ. Κείται επί των κλιτύων των δειράδων της Πίνδου. Εικάζεται ότι το όνομά της προσέλαβεν έκ τινός παρ' αυτήν έλους. Εκ των εκεί δασών εξάγεται πολλή ξυλεία οικοδομών»¹.

Και πρόκειται για μια μικρή πατρίδα του μεγάλου Ελληνισμού, κοιτίδα ανεπανάληπτων επαναστατών , κλεφτοκαπεταναίων και αρματολών, διανοουμένων, πρωταγωνιστών εθνικών αγώνων και της ορθοδοξίας,ανθρώπων του μόχθου και του πνεύματος.

Οι γηγενείς λατινόφωνοι την αποκαλούν Αβδέλα και Αμπέλα και η μεν πρώτη λέξη σημαίνει βδέλλα με προθεματικό α, όπως συνηθίζουν να θέτουν σε πολλές λέξεις ελληνικής προέλευσης οι Βλάχοι, η δε δεύτερη λέξη ενδεχομένως να προέρχεται από τη βλάχικη λέξη αμπέλ (abel) = λευκό ή λευκοειδές πετραδάκι σφαιρικής ή ωοειδούς μορφής, τρεπομένης από ουδετέρου γένους σε θηλυκού, λόγω του ότι αφορά χωριό, που στα βλάχικα είναι χοάρα, δηλ. θηλυκού γένους, γι' αυτό και Αμπέλα².

Η σημερινή Αβδέλλα είναι χτισμένη στις πλαγιές της Α. Πίνδου, στους πρόποδες του όρους Βασιλίτσα (2.249 μ.) και δη «κρεμασμένη σαν «βδέλλα» σε κατωφερικό παρακλάδι του βουνού Κουλέου (1.820 μ.), σε υψόμετρο 1.300-1.400. Διοικητικά υπάγεται στο Νομό Γρεβενών, απ' όπου απέχει 43 χλμ. οδικώς και κατοικείται μόνο το καλοκαίρι, ως θερινή κωμόπολη, αφού το χειμώνα οι κάτοικοί της είναι μόνο οι δύο «αρματολοί» φύλακες των σπιτιών της, ενώ οι άλλοι μετακινούνται στους τόπους διαμονής και δραστηριοτήτων τους: Τύρναβο, Γρεβενά, Θεσσαλονίκη, Αθήνα και αλλού. Τα καλοκαίρια συγκεντρώνονται εκεί περισσότεροι από τρεις χιλιάδες πληθυσμός, από τους οποίους η πλειονότητα για λόγους αναψυχής και ένα ποσοστό ως κτηνοτρόφοι, υλοτόμοι και επαγγελματίες.

Οι διάφορες ιστορικές συγκυρίες τo θέλησαν η Αβδέλλα να καταστραφεί και να πυρποληθεί επανειλημμένως, ιδίως μετά τα χρόνια του Αλή Πασά των Ιωαννίνων , κατά τις πολλαπλές εξεγέρσεις των Mακεδονο-Θεσσαλών και Ηπειρωτών για ενσωμάτωσή τους στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Η τελευταία της ισοπέδωση ήταν στις 24 Ιουλίου 1944 από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής, χωρίς όμως να μπορεί να πάρει κάποια ανάσα και στα χρόνια του Εμφυλίου.

Τα 300 σπίτια του σημερινού οικισμού δεν έχουν καμία σχέση με τα παλαιά αρχοντόσπιτα που σώζονταν μέχρι τα τέλη του περασμένου αιώνα, που κι αυτά κάηκαν στα δίσεκτα χρόνια της ρουμανικής προπαγάνδας και του Μακεδονικού Αγώνα, την πρώτη δεκαετία του αιώνα μας.

Βιβλιογραφία - Παραπομπές

1. Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ελευθερουδάκη,τ 1, σ. 23.

2. Βλ. Tache Papahagi, Dictionarul Dialectului Aroman (Το Λεξικό της Αρμάνικης Διαλέκτου), Βουκουρέστι 1974, σ.

100.

3.A.J.B. Wace-M.S. Τhοmpson,Οι Νομάδες των Βαλκανίων, Θεσσαλονίκη 1989, σ. 177.

4. Β. Γιώργης ΄Εξαρχος, Αδελφοί Μανάκια. Πρωτοπόροι τoυ Κινηματογράφου στα Βαλκάνια. Και το «βλαχικόν ζήτημα», Εκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα 1991, σ. 82 – 122 και 203 – 346.

5. Π. Αραβαντινός, Χρονογραφία τις Ηπείρoυ, τ. Α, σ. 58.

6. Κ. Ν. Σάθας, Το εν Ζακύνθω Αρχovτολόγιov και οι Ποπολάροι. Χρovικόν Ανέκδοτov Γαλαξειδίου, σ. 195-196.

.7. Φρ. Πουκεβίλ, Ταξίδι στην Ελλάδα. Μακεδovία -Θεσσαλία, Εκδ. Αφοι Τολίδη, Αθήνα 1995,σ.144 και141.

8. Αλέκου Παπαβασιλείου (εθνοσυμβούλου της ΠΕΕΑ στα χρόνια της κατοχής), Ιστορικά δημοσιεύματα για τoυς Βλάχους, Βέροια 1974 (στο: Κώστας Μπίρκας, Αβδέλλα. Η αλπική κωμόπολη. Αετοφωλιά της ένδοξης Πίνδου, Εκδ. Ιωλκός, Αθήνα 1978, σ. 37-38).

9. Κώστας Μπίρκας,ό.π. σ. 47-48.

10. Ο.π. σ. 50.

11. Ο.π., τ.Β΄, σ. 343.

12. Νικόλαος Θ. Σχινάς, Οδοιπορικαί Σημειώσεις Μακεδοvίας, Ηπείρoυ, Εν Αθήναις 1886, σ. 6.

13. Α. J. Β. Wace -Μ. S. Thompson, ό.π. σ.174.